Мая свабода п’яная і танчыць аголенай
Напярэдадні новага года я атрымаў інфармацыю са Швецыі, што мяне выбралі на літаратурную стыпендыю сярод ста шасцідзесяці літаратараў свету. Вось яна, свабода! Я ўжо смакаваў у думках, як напішу новую кнігу пра вёску Ажурайсці, пра пісьменніка Глобуса і сто грамаў гарэлкі, пра філосафа Гарбуля і ягоны цудадзейны вінаград, пра літаратара і мастака Артура Клінава і ягоныя стасункі з правакатарам Жбанковым, пра зруб для лазні з Лынтупаў і сантэхніка Саню.
Мая стыпендыя пачыналася з 3 студзеня 2022 года – вельмі неспрыяльны час для выезду. Бо ў Беларусі 1 і 2 студзеня традыцыйна адпачываюць – п’юць шампанскае і ядуць торцікі. Як мне выехаць і не спазніцца на стыпендыю? Задача была няпростай, але я ўзяўся за справу з энтузіязмам.
Параіўшыся з сябрамі, я аформіў у выдавецтве, дзе працую, камандзіроўку, бо існавала верагоднасць таго, што майго запрашэння на стыпендыю будзе замала для беларускіх мытнікаў. Варта разумець, што праз ковід беларускія ўлады абмежавалі наземны выезд з краіны: цяпер гэта можна рабіць толькі раз на тры месяцы, і ты мусіш абгрунтаваць паездку – падмацаваць яе працоўным кантрактам ці камандзіроўкай. Дзіўная гісторыя, бо зазвычай абмяжоўваюць заезд у краіну. Навідавоку палітычны аспект. Так ці інакш, мае падазрэнні потым пацвердзіліся – на запрашэнне нават не сталі глядзець. Для беларускіх мытнікаў была важная менавіта камандзіроўка.
Гэх, гэтае фантастычнае слова “камандзіроўка”! Так і хочацца раскласці яго па гуках: “ка-ман-дзі-роўка”. Яно шыпіць таннымі постсавецкімі гатэлямі і мясцовай газіроўкай пад назвай “піва”. Яно абяцае пашараваныя сцены і рэдкіх экзатычных “звяркоў” – тараканаў. Марай робяцца персанальныя душ і клазет. Ты мусіш прашпацыраваць па тунэлі-калідоры гатэля ў самы ягоны канец і зрабіць нечаканае адкрыццё, што тут і можна прымаць водныя працэдуры. Толькі не ўздумайце паверыць у беласнежны басейн ці, крый божа, у ванную – у лепшым выпадку будзе нешта абкладзенае пажаўцелай патрэсканай пліткай. Чамусьці ў нумарах такіх гатэляў старажытныя жырандолі, люстэркі і асабліва тумбачкі з вельмі рыпучымі дзвёркамі – з эпохі развітога сацыялізму. Ка-ман-дзі-роўка… Такія асацыяцыі ад гэтага слова ў мяне. Пра што я? Пра беларускую глыбінку і дзяржаўныя гатэлі. Ну, безумоўна, я наганяю страху – ёсць і ў нас там цудоўныя месцы.
***
Беларусь не прыняла заходнія вакцыны, якія бясплатна прапанаваў Еўрапейскі Саюз у рамках “Усходняга партнёрства”. Бо Лукашэнка заявіў, што не бачыць сэнсу завозіць у Беларусь заходнія вакцыны ад ковіду: “Нам падкідаюць ідэю: завязіце Pfizer, «Джонсан і Джонсан», «Мадэрну» і іншае. Дзеля чаго? Каб [людзі, якія падтрымліваюць апазіцыю] маглі прышчапіцца, атрымаць пашпарт і ехаць туды, да сваіх! Ехаць на Захад, інструкцыі атрымліваць! Вось дзеля чаго ім гэта трэба!” Гм. Пасля такіх словаў адчуваеш сябе здраднікам, які выпраўляецца ў “варожы лагер”. Я хацеў вакцынавацца заходнімі вакцынамі, але такой магчымасці не было. А з кітайскай і “Спутнікам” не пускаюць на Захад. Гэта тлумачыць, чаму я дагэтуль не вакцынаваўся.
У Менску тэст ПЦР акрамя дзяржаўных службаў робяць і камерцыйныя кампаніі. Ну вось бяда: 1 студзеня ўсе камерцыйныя структуры, якія робяць ПЦР, вырашылі адпачываць. Бо напярэдадні былі начныя феерверкі і стрэлы шампанскім. Салата аліўе, як кажуць у народзе, перамагае. Тут, хутчэй, начных гномаў прасцей адшукаць, чым запаветны ПЦР. Гэты ПЦР, як нейкая злачынная зброя, такі своеасаблівы фаўст-патрон, забаронены для продажу.
І што рабіць? Я пачухаў патыліцу. Тэлефаную ў Дзяржаўны цэнтр “Мінскі гарадскі цэнтр гігіены і эпідэміялогіі”, дзе рэкамендуюць пад’ехаць без запісу ў лабараторыю, што месціцца на аўтавакзале: “Часам яны могуць прыняць і без электроннай чаргі – усе ж жывыя людзі”. Ехаць дык ехаць. Спрабую. Еду. Каля лабараторыі ўжо сабраўся сапраўды натоўп, які гудзе, быццам пчаліны вулей. Палова людзей маюць талоны на прыём, палова – не, але на нешта спадзяюцца. Нарэшце распачынаецца прыём, і да прысутных выходзіць лабарантка, падобная да кірлі – адзенне белае і шапачка дзюбкай. Яна абвяшчае, што без папярэдняга запісу кліенты прымацца не будуць. Што тут пачынаецца! Маладая жанчына вішчыць, што ў яе неўзабаве аўтобус да Масквы, адкуль ёй трэба вылятаць у Нямеччыну. Хтосьці лямантуе, што спазняецца на вяселле. Малады чалавек чамусьці спасылаецца на алкагольную залежнасць. На ўсе енкі лабарантка спакойна заўважае, што нічым дапамагчы не можа, бо талоны на пятніцу і суботу разабраныя раніцай за пяць хвілін.
Усё – трэба пераносіць паездку. Я разгублены, няшчасны. Я распляжаны. У галаве – індзейцы з тамагаўкамі і пажары. Паездка зрываецца. Сядаю на трамвай № 1 і рухаюся дахаты. Напэўна, сёння з гора буду глядзець мульцікі. Як раптам тэлефануе жонка і радасна паведамляе, што з’явіўся талон у лабараторыю на чыгуначным вакзале і яна мяне ўжо запісала. О, божухна!.. Прыём праз трыццаць хвілінаў! Выбягаю з трамвая. Махаю яму рукой на развітанне. Ён у адказ лязгае коламі. І здаецца, што ўсміхаецца металічнымі зубамі. Выклікаю таксоўку і імчуся на вакзал.
***
Адмоўны вынік тэсту ПЦР – у маёй кішэні. Хочацца яго пацалаваць, як нешта выкшталцонае, як зелле ад усіх хваробаў. Я задаволены і сыты ад свабоды, дыхаю, нібыта чалавек, які толькі што выйшаў на волю. Хочацца раскінуць рукі і закрычаць на поўныя грудзі: “Уга-га-га!!! Уга-га-га!!! Эге-ге-гей!!! ПЦР!!! Мой неверагодны і любімы ПЦР!!! Уга-га-га!!!” І ўвечары нечакана дазнаюся… што Швецыя пра цябе паклапацілася і ўвяла новыя ковідныя правілы заезду ў краіну. Можа, я сам памыліўся праз сваю няўважлівасць? Патрэбны новы ПЦР. Перабіраю варыянты. Нібыта па зробленым ПЦР можна заехаць у Літву, а там, у аэрапорце Каўнаса, зрабіць патрэбны для паездкі ў Швецыю. Высвятляецца, што той ПЦР у Каўнасе будзе каштаваць ажно сто пяцьдзясят еўра, а ці паспеюць зрабіць? Пытанне. ПЦР скача перад вачыма, як зачараваная смактальная цукерка, ты яе аблізваеш адзін дзень, другі, трэці, а яна ўсё не знікае. І язык нарэшце прыліпае да гэтай цукеркі.
***
Снег ужо нагадвае губку для мыцця посуду і чакае на слёзы. Дзень, які нешта абяцае. “Абяцанкі-цацанкі”. У выніку – ты зноўку з цукеркай, яркай і смачнай. Зноўку ў інтэрнэце з’яўляецца талон на ПЦР. Зноўку – таксоўка. Зноўку – радасць. Нарэшце. Заплечнік запакаваны: кнігі, нататнік, асадкі, камп’ютар, талісман, вопратка, зубная шчотка, зубная паста, акуляры, шампунь, цукеркі, сурвэткі, дарожныя бутэрброды і г. д. Можна адпраўляцца. Застаюцца толькі – кубачак кавы на дарогу, пацалункі родных, усмешка вусяка з карціны на сцяне. Ты – выпраўляешся.
***
Акурат перад ад’ездам у мяне выскачыла папілома, і таму я набыў у аптэцы ўкраінскі прэпарат. Я выдаліў папілому, і жонка раптам паведаміла, што ад мяне праз лекі ідзе неверагодна мярзотны пах і таму я распалохаю ўсіх пасажыраў аўтобуса. “Пляваць”, – сказаў я і прыняўся збірацца ў дарогу. “Глядзі, – сказала таемна жонка, – гэта кепская прыкмета”.
***
Што такое свабода? Можа, гэта такі біфштэкс, які трэба запякаць на адкрытым агні? Паперчыць, пасаліць, дадаць туды жменьку словаў, тузін вобразаў, пасыпаць болем і крыкам, паліць з бутэлечкі соусам праўды? Не ведаю – толькі здагадваюся. Магчыма, мая свабода туземная і аголеная і танчыць п’яная басанож на гарачай патэльні? Кожны раз я спрабую гэта зразумець, асэнсаваць, разабрацца. Часам мне падаецца, што я вынайшаў сваю таемную формулу свабоды. Праз хвіліну-другую разумею, што насамрэч на мяне спусціўся туман, які ўжо і разышоўся.
***
Тры гадзіны ночы. Праз адсутнасць заходнееўрапейскай вакцыны мяне здымаюць на літоўскай мяжы з аўтобуса да аэрапорта.
Літоўскі начальнік паведамляе: “А навошта мы тут? Вось спартсмены нядаўна ехалі – мы таксама іх не пусцілі. Але не хвалюйцеся – мы вам штамп у пашпарце паставім па катэгорыі “і” – вы яшчэ зможаце да нас прыехаць”. Мне вярнулі пашпарт са штампам “MEDININKAI”, які паведамляў пра адмову ў заездзе ў Літву, і выдалі копію дакумента з тлумачэннем, дзе я і распісаўся. Начальнік вывеў мяне на вуліцу ў дождж і махнуў рукой у бок беларускай мяжы: “Вам туды. Ідзіце на святло. Толькі ідзіце асцярожна, бо вельмі слізка”. Я падзякаваў яму за клопат і заўважыў: “Можа, вы мяне падвезяце?” Начальнік запярэчыў: “Я б і рады, але машыны не ездзяць у беларускі бок”. Я ўздыхнуў і пайшоў па начной пустцы паміж дзвюма краінамі, яшчэ падумалася: “Няўжо ўсе машыны літоўскіх памежнікаў зламаліся?” Дарога была суцэльным катком, і дождж не спыняўся. Я зразумеў, што без прыгодаў не дайду. Пэўны час я ратаваўся ад падзення, чапляючыся за памежную агароджу, але часам да яе немагчыма было падабрацца праз глыбокія лужыны. І ў пэўны момант я паслізнуўся, не ўтрымаўся на нагах і з разгону бабахнуўся на спіну. Падаючы, як большасць людзей, што не думаюць пра пераломы, спрабаваў рукамі стрымаць падзенне. Дарма. Левую руку падазрона працяў боль у раёне запясця. Няўжо зноў пералом? Якраз у гэтым месцы ў мяне два гады таму быў пералом – і таксама ў галалёд. На спіне быў заплечнік, дзе ляжаў мой пісьменніцкі камп’ютар, і я зваліўся акурат на яго. Няўжо і ён зламаўся разам з рукой? Я ляжаў у цемрачы паміж літоўскімі і беларускімі памежнікамі і глядзеў на цёмнае неба. Зорак не было бачна, бо ішоў дождж. І ў гэтае імгненне мне падалося, што вось яна, доўгачаканая свабода – тут, на нейтральнай тэрыторыі. Кропелькі вады спаўзалі па твары, а мне здавалася, што нябачныя рукі чыноўніка правяраюць на скуры ковідныя сімптомы. Потым я з цяжкасцю падняўся, глуха засмяяўся і рушыў да беларускіх памежнікаў – “прэч ад гнілога Захаду – у беларускі рай”.
***
Пералётныя птушкі вяртаюцца з выраю… Толькі тут пакуль наадварот – адпраўляюцца. Замест гусей я ўяўляю белыя праязныя квіткі, упрыгожаныя чорнымі літаркамі, яны сёння выправіліся ў далёкую вандроўку без мяне. Яны махаюць папяровымі крыльцамі і пішчаць, нібы кажаны. Гляджу, як яны пралятаюць прыгожыя гарады – Вільнюс, Каўнас, Гётэборг – і плаўна асядаюць на флюгерах старажытнага Амоля. Яны там – я ў Менску.
***
Падумалася, можа, мне ператварыцца ў малярыйнага камара і пераляцець у нейкую цёплую краіну? Для нерваў прасцей – без спрынтарскіх забегаў, без візаў, без ПЦР, без квіткоў. Дарэчы, была яшчэ і страхоўка. Можа, за зрыў паездкі магчымая нейкая кампенсацыя? Ха-ха, як кажуць у народзе: “Наіўны!”
***
У Латвіі я быў неаднаразова. Больш за ўсё чамусьці згадваецца рыжскі рынак, дзе неверагодная разнастайнасць морапрадуктаў. Сярод гэтай пышнаты, на мой погляд, самае прыгожае – шматлікія тушкі вугроў. Быццам змеі, розных адценняў і даўжыні, яны аплятаюць гандлёвыя рады. І стаіць непаўторны пах тлустай рыбы.
Магчыма, можна паехаць праз Латвію? А раптам? Будзе радасна пабачыць Рыгу. Я патэлефанаваў у амбасаду Латвіі, дзе мне паведамілі, што сапраўды з ПЦР на сорак восем гадзінаў у мяне не будзе праблемаў перасекчы іх мяжу. Тым не менш парэкамендавалі пракансультавацца ў памежным кантролі і далі нумар тэлефона. Я набраў. Памежнік выслухаў праблему, спытаў катэгорыю візы і, даведаўшыся, што там стаіць “С”, безапеляцыйна заявіў, што я не маю права перасекчы іх мяжу без суправаджальнага дакумента. На атрыманне паперы спатрэбіцца блізу трыццаці дзён. Цудоўна. Але ж на храна мне ваш разгляд блізу трыццаці дзён, калі мая рэзідэнцыя ўжо скончыцца? Дзякуй вам, сябры. Можа, варта ператварыцца ў вугра і па рэках праслізнуць у запаветную Балтыку? Га?
***
Пасля кансультацый са шведскімі сябрамі высветлілася, што гарантыяў майго заезду ў Швецыю ўвогуле няма. Нават калі я буду вылятаць праз Маскву. Ёсць верагоднасць, што могуць развярнуць, бо рашэнне прымае непасрэдна шведскі памежнік. І яшчэ патрэбны ліст ад куратараў літаратурнай рэзідэнцыі, у якім яны гарантуюць, што ў выпадку нейкіх ковідных праблемаў мной будуць апекавацца. Во яно як!.. Дык як? Як мне туды прапаўзці, пераляцець? У прусака ператварыцца ці матылька? І на пароме махануць у скрыні для мандарынаў?
Нервы ляжаць запакаваныя ў слоікі і свецяцца навагоднімі агеньчыкамі.
Адна справа – вярнуцца з беларуска-літоўскай мяжы. Іншая – вярнуцца праз Маскву. Тут і квіткі ў некалькі разоў даражэйшыя, і шлях даўжэйшы. Тут, калі звалішся, дык шыю зломіш.
Будзе не проста варанае яйка, а ўсмятку. Угу.
Ці ёсць выратаванне? Са слоў знаёмцаў, некаторыя едуць ва Украіну і там вакцынуюцца. Але ж гэта на перспектыву, бо хутка не зробіш.
Таму маё выратаванне праяўляецца ў новых тэкстах. Кніга тут рухаецца не так, як планавалася на рэзідэнцыі. Прынамсі, пакуль Артур Клінаў сядзіць у Каптарунах, п’е каву і піша “Локісава”, а Жбанкоў гатуе канапэ ў Менску на дзіцячай кніжнай выставе. У думках я пакуль лунаю ў 2018 годзе. Сантэхнік Саня яшчэ не дайшоў да крамы і не набыў сваю галоўную трубу. Праўда, штодня рукапіс абрастае новымі літарамі, словамі, сказамі, і здаецца, што працэс пайшоў. Яшчэ трошкі – і тут будзе яблыневы сад. Саспелыя яблыкі будуць асыпацца, нібыта маленькія глобусы. Яшчэ трошкі – і адзін вялікі Яблык уздыме шклянку з гарэлкай, як гэта было ў 90-я ў Доме літаратара. Потым з’явіцца прывід Анатоля Сыса з пляшкай чарнілаў у кішэні. Цягнікі ўспамінаў праб’юць новыя тунэлі ў галаве. Я прыму баксёрскую паставу перад люстэркам і ўрэжу маладому хук злева.
***
Вікіпедыя паведамляе, што Амоль быў заснаваны падчас кіравання каралевы Хрысціны (1632–1654) і 1 красавіка 1643 года атрымаў гарадскія правы, зрабіўшыся важным перавалачным пунктам на шляху вывазу вествермландскага жалеза і лесу.
Сны паведамляюць, што я шпацырую па вуліцы горада. Слухаю ягоную пранізлівую цішыню. Гэтае месца ідэальна падыходзіць для працы літаратараў, мастакоў і… пэўна, сантэхнікаў? Тут неверагоднае спалучэнне прыроды з гарадскімі джунглямі. Адбываецца медытацыя. Зранку выходжу на спартовую прабежку. На адваротным шляху знаходжу кавярню.
Вікіпедыя паведамляе, што ў канцы XIX стагоддзя праз Амоль была пракладзеная Бергслагенская чыгунка (Bergslagsbanan), і дзякуючы гэтаму ён неўзабаве ператварыўся ў прамысловы горад. Цяпер Амоль – прамыслова развіты горад.
Сны паведамляюць, што тут шмат мастоў і дамоў, выкладзеных з каменю. Цішыню разрываюць крыкі птушак. Бяру зубіла, малаток і спрабую выбіць з каменя на вуліцы скульптуру тазіка – сімвал літаратурнага руху Бум-Бам-Літ.
Інтэрнэт рохкае, што надвор’е ў Амолі цяпер мінус адзін, а па адчуваннях – мінус сем.
Сяджу з забінтаванай левай рукой (рэнтген выявіў, што на мяжы я парваў звязкі) і абсмоктваю эфемернасць свабоды. Што ў ёй? Цыгара? Глыток віскі? Гульня ў казіно? Нудысцкія танцы? Шпацыр з каханай? Вандроўка з дачкой у школу? Шоргат марскіх хваляў? Песні ваўкоў? Бойка з паліцыянтам? Брыдкаслоўе? Дэбош? Чытанне вершаў на ганку КДБ? У кожнага з нас будзе свой адказ. І ў мяне няма аднаго варыянта. У свабоды многа твараў. Сёння я думаю пра новую кнігу і пра таемны шведскі горад Амоль.
Ці сустрэнемся мы з ім калісьці?
Зміцер Вішнёў
П. С. У лютым 2022 года пачалося ўварванне расійскіх войск ва Украіну, і краіны Еўрасаюза блакавалі сваю паветраную прастору для Расіі. Сяджу і думаю, можа, дабірацца да Амоля праз Грузію?
